تصحیح و مقدمه ای بر « فتوحات معنوی» از عبدالعلی سهالوی

نسخه های خطی میراث مکتوب ارزشمندی است که از نیاکان دانشمند و اهل ادب و بصیرت به ما ارزانی شده است . مطالعه و بررسی دقیق نسخه های خطی، جنبه های زندگی اجتماعی، سیاسی و گرایش های فکری ـ عقیدتی و فراز و فرود تحولات فرهنگی هر یک از دوره های تاریخی را نمایان خواهد ساخت. مثنوی معنوی به عنوان یکی از آثار برگزیده ادبیات جهان، همواره مورد توجه و بحث و بررسی بوده و از دیرباز در مورد آن و یا در شرح آن تالیفاتی صورت گرفته است. نسخه های خطی فراوانی از شروح مثنوی در کتابخانه های دنیا وجود دارد که بسیاری از آنها فاقد تاریخ و نام مولف هستند. با توجه به ارزش بسیار زیادی که کتاب مثنوی معنوی دارد، لزوم احیای این نسخ واضح و روشن است. .مهاجرت ایرانیان به شبه قاره هند در دوران صفویه، سبب ترویج شعر فارسی و محبوبیت مثنوی در آن دیار شد. چنانکه بیشتر شروح از قرن 11 تا 14 ه. ق در آن دیار نوشته شده است. قابل ذکر است که تمامی شروح با ارزش هندیان به زبان فارسی نگارش شده است. در این راستا تصحیح یکی از شروح هندی مثنوی معنوی، موسوم به « فتوحات معنوی» متعلق به قرن سیزدهم هجری قمری، که به صورت نسخه خطّی در کتابخانه ملّی ایران به شماره 2875 نگهداری می شد، به عنوان پایان نامه ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی برگزیده شد. مولف این اثر دانشمندی است به نام عبد العلی بن نظام الدین بن قطب الدین سهالوی. وی در این اثر به شرح ابیات دفتر اول مثنوی پرداخته و شرحی دقیق و جامع و مفصّل ارائه داده است. سهالوی در شرح خود از چندین شرح مهمّ مثنوی استفاده کرده که از جمله شرحی است به نام مفتاح المعانی از سید عبد الفتاح حسینی. این اثر نیز هندی و متعلّق به قرن سیزدهم هجری است و با وجود ارزشهایی که دارد، تاکنون ناشناخته مانده است. در این پایان نامه به معرّفی این اثر نیز خواهیم پرداخت. نسخه حاضر حدود سیصد و هشتاد صفحه دارد و با خط نستعلیق خوانا نوشته شده است و به جز صفحه اول و آخر و چهار صفحه از وسط نسخه، تقریباً همه صفحات سالم هستند و این شرح شرحی کامل از دفتر اول مثنوی است، اگرچه کتابخانه ملی آن را به دلیل جابجایی صفحات آخر، نسخه ای ناقص اعلام کرده بود. به دلیل عدم دسترسی به نسخه های دیگری از این نسخه، تصحیح تنها بر اساس نسخه موجود در کتابخانه ملّی انجام گرفت.